Yenilenebilir Enerji Tedarik Etme Yöntemleri Nelerdir?

Yenilenebilir enerjinin tüketiciler tarafından ayrı bir ürün olarak talep edilmesi günümüzde giderek yaygınlık kazanmaktadır. Özellikle çok uluslu ve kurumsal şirketlerin Türkiye’deki tedarikçilerinden yenilenebilir enerji kullanımını taahhüt etmelerini istemeleri bu piyasanın Türkiye’de gelişmesinde büyük rol oynamıştır. Şirketlerin, RE100 üyeleri gibi uluslararası taahhütlere sahip firmalara tedarik sağlarken sürdürülebilirlik taahhütlerini yerine getirme zorunlulukları, yeşil finansman sağlama ve ihracat yükümlülükleri yenilenebilir enerji tedariğinin başlıca motivasyon kaynaklarındandır. Şirketlerin elektriğini yenilenebilir enerjiden karşılaması dolaylı (Kapsam 2) emisyonlarını dengeleyerek sürdürülebilirlik hedeflerine ulaşmaları için önemli bir role sahiptir. 

Yenilenebilir enerji tedariği yöntemleri: 

1. Öz Tüketim Modeli

2. Elektrik Satışı ile Ayrıştırılmış Yenilenebilir Enerji Sertifikaları (Unbundled)

3. Elektrik Satışı ile Birleştirilmiş Yenilenebilir Enerji Sertifikaları (Bundled)

• Yenilenebilir enerji tedarik anlaşmaları (YETA[TR], PPA[EN])
• Yeşil Tarife

Figür 1: Yenilenebilir Enerji Tedariği Yöntemleri

Şirketlerin sürdürülebilirlik taahhütleriyle birlikte yaygınlaşan bu piyasa günümüzde toplam küresel yenilenebilir elektrik talebinin %18,5’ini [1] temsil etmekte ve bunun için başta öz tüketim modeli, yeşil sertifikalar ve yenilenebilir enerji tedarik anlaşmaları (YETA[TR], PPA[EN]) olmak üzere farklı yöntemler kullanılmaktadır. IRENA’nın yapmış olduğu araştırmaya göre, şirketlerin yenilenebilir enerji tedariği amacıyla en yaygın olarak kullandıkları yöntemin, öz tüketim modeli olduğunu göstermiştir [1].

Figür 2: Özel şirketlerin yenilenebilir enerji tedarik mekanizmalarının dağılımı [1]

Bu yenilenebilir enerji tedariği yöntemlerinin hemen hepsinde enerjinin niteliğini ispat eden (Energy Attributes Certificate-EAC) olarak yenilenebilir enerji sertifikaları kullanılır. Yenilenebilir Enerji Sertifikaları temel olarak iki bölümden oluşur: birinci bölümde yenilenebilir enerji kredilerini raporlaması için kullanan şirketin bilgileri, kullanılan yenilenebilir enerji kredi miktarı ve bu raporun dönemi yazar; ikinci bölümde ise sertifika için kullanılan kredilerin yenilenebilir enerji kaynağı, üretim dönemi ve miktarı gösterilir. Figür 3'te örnek yenilenebilir enerji sertfikası gösterilmiştir.

En iyi uygulama yöntemi olarak, yenilenebilir enerji sertifikalarında raporlayan şirketin, tüketim noktası ile şebeke bağlantısı olan yenilenebilir enerji kaynağını tercih etmesi gerekir. Bu da her coğrafi bölgede farklılık gösteren yenilenebilir enerji sertifika sistemlerinin kullanılmasını gerektirir. Amerika ve Kanada’da REC (Renewable Energy Certificate); Avrupa’da GO (Guarantees of Origin); Asya, Orta Doğu, Güney Amerika’da başta Türkiye, Çin, Brezilya gibi toplam 51 ülkede [2] I-REC (International Renewable Energy Certificates) kullanılmaktadır. Bazı ülkelerde yerel yenilenebilir enerji sertifikasyonu sistemi mevcuttur. Dağılımı Figür 4’te gösterilmiştir. Dünyada en çok kullanılan yenilenebilir enerji sertifika mekanizmalarını aşağıdaki haritada gösteriyoruz.

Yenilenebilir enerji sertifikaları, yeni yenilenebilir enerji kapasitelerinin tahsisi için Yenilenebilir Enerji Kaynaklarını Destekleme Mekanizması (YEKDEM[TR], Feed-in Tariff[EN]) uygulamalarının ortadan kalktığı piyasalarda (örneğin Avrupa, ABD), yenilenebilir enerjiye olan yatırımları ve gerekli finansmanı sağlamayı kolaylaştıran bir araç olarak öne çıkmakta ve yıllara göre talebi artmaktadır.

Aşağıdaki grafikte Türkiye’de yıllara göre IREC Kredi Oluşturma miktarlarının değişimini görebilirsiniz. 

Figür 5: 2015- 2022 yıllarında Türkiye’de oluşturulan IREC Kredi miktarı [4]

Şirketlerin yenilenebilir enerji tedarik etmekteki temel motivasyonları, dolaylı emisyonlarını azaltmak bu yolla Çevresel, Sosyal ve Kurumsal Yönetim (ÇSK[TR], ESG[EN]) değerlemeleri ile ihracatta ve ticaret finansmanında yeni kaynaklara ulaşmaktır. 

10 Mayıs 2023’de yayınlanan Avrupa Birliği Sınırda Karbon Düzenlemesi Mekanizması [5] sadece çimento, gübre ve enerji sektörlerinde dolaylı emisyonların raporlanmasında elektrik satışı ile birleştirilmiş yenilenebilir enerji sertifikalarının kullanılmasını onaylamıştır.

1. Öz Tüketim Modeli

Öz tüketim, üretimi ve tüketimi aynı ölçüm noktasında olan veya üretim ve tüketim noktası aynı tüzel kişiliğe ait olan, yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı üretilen enerjinin tüketimde kullanılmasıdır. Yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı enerji sistemlerinde, ticarethane ve sanayi tesislerinin kendi enerji ihtiyaçlarını karşılamak için güneş panelleri, rüzgar türbinleri, hidroelektrik jeneratörler veya biyokütle üretim sistemleri gibi yenilenebilir enerji kaynaklarından elektrik üretmeleri ve tüketmeleri mümkündür. Bu şekilde, öz tüketim, elektrik şebekesine bağımlılığı azaltacak ve enerji maliyetlerini fiyat dalgalanmalarına karşı koruyacaktır.

Öz tüketim santrallerinin herhangi bir enerji niteliği ispat eden sisteme kayıtlı olup olmadıklarının kontrol edilebilmesi ve tüketimde ne kadar yenilenebilir enerji kullanıldığının hesabının yapılabilmesi için ayakizi raporlamalarında bu üretimlerin enerji niteliği ispat eden sertifika programlarına kaydedilmesi en iyi ayakizi raporlama uygulama yöntemidir.

Bunun yanı sıra kojenerasyon teknolojisi ile ısının geri kazanımı öz tüketim modeli içerisinde değerlendirilip I-REC ile üretimi kredilendirmek mümkündür [6]

2. Elektrik Satışından Ayrıştırılmış Yenilenebilir Enerji Sertifikaları (Unbundled)

Elektrik satışından ayrıştırılmış yenilenebilir enerji sertifikası tedariği, tüketicilerin belirli bir raporlama dönemi içerisinde elektrik kullanımlarına karşılık ne kadar yenilenebilir enerji sertifikası aldıklarını ifade eder. Bu tedarik yönetiminde elektrik satış anlaşması gerekmez. Tüketim dönemi ve miktarı karşılığında yenilenebilir enerji niteliğini ispat eden krediler kullanılır.

Türkiye’de en yaygın kullanılan yenilenebilir enerji tedarik yöntemi Elektrik Satışından Ayrıştırılmış Yenilenebilir Enerji Sertifikalarıdır. Sanayi ve ticarethanelerin bu yöntemi seçmesinin sebebi Türkiye’de yenilenebilir enerji santrallerinin elektrik satışını YEKDEM mekanizması ile gerçekleştirmesidir. Türkiye’de Yenilenebilir Enerji Tedarik Anlaşmaları makalemizde bu konuyu derinlemesine tartışacağız.

3. Elektrik Satışı ile Birleştirilmiş Yenilenebilir Enerji Sertifikaları (Bundled)

Elektrik Satışı ile Birleştirilmiş Yenilenebilir Enerji Sertifikaları, elektrik tedarik şirketi ile tüketici  arasında yapılan ikili elektrik satış anlaşmasına, yenilenebilir enerji sertifikalarının eklendiğini ifade eder ve Yenilenebilir Enerji Tedariği Anlaşmaları, Yeşil Tarifeler olarak ikiye ayrılır.

3. 1. Yenilenebilir Enerji Tedarik Anlaşmaları

YETA, satıcı ve alıcı arasında yapılan ikili sözleşmedir. YETA Sözleşmeleri fiziksel ve sanal (finansal) olarak ikiye ayrılır: fiziksel sözleşmelerde satıcı taraf alıcıya fiziksel olarak elektrik tedariği sağlamakla yükümlüdür; sanal sözleşmelerde ise satıcı ve alıcı belirli bir satış fiyatı formülü üzerinde anlaşırlar ve fiziksel olarak elektrik tedariği olmadan elektrik piyasalarında oluşan piyasa takas fiyatına göre finansal uzlaşma gerçekleştirirler. Her iki tür YETA anlaşmasının da olmazsa olmazı yapılan anlaşma süresi boyunca alıcıya yenilenebilir enerji sertifikalarının transfer edilmesidir.

YETA sözleşmeleri 1 ay süre gibi kısa vadeli, 6-12 ay vade gibi orta vadeli, 3-5-10 yıl gibi uzun vadeli düzenlenebilirler. Tedarikçi ve tüketici arasında yapılan bu vadeli anlaşmalar, anlaşma süresi boyunca yenilenebilir enerji fiyatlarının öngörülebilir şekilde ticaretinin yapılmasını sağlar. Bu tür anlaşmalar hem tüketiciler hem de tedarikçiler için belirsizliği azaltarak, enerji maliyetlerini tahmin edilebilir hale getirir ve finansal riskleri azaltır. Aynı zamanda, bu tür anlaşmalar, yenilenebilir enerji projelerinin finansmanını kolaylaştırarak, yenilenebilir enerji kullanımını teşvik eder. 

Yenilenebilir enerji santralinin ürettiği yenilenebilir elektriğin kredilerinin kullanım hakkı da anlaşılan süre boyunca anlaşmaya taraf olan tüketici şirkete aktarılmış olur. Bu, tüketici şirketin yeşil elektrik kullandığına dair kanıt niteliğinde olup, karbon ayak izi ve sürdürülebilirlik raporlamalarında dolaylı emisyonların dengelenmesinde kullanılır. 

Türkiye’de, uzun vadeli yenilenebilir enerji satın alma anlaşmalarının yapılamamasındaki en büyük etken Türk Lirasındaki dalgalanmalardır. Enerji Ticaret Derneğinden alınan istatistiklere göre, Türkiye elektrik piyasasında 2022 yılında tezgah üstü piyasalarında toplam ikili anlaşma miktarı 1.2 TWh gibi çok düşük bir miktarda gerçekleşmiştir. Bu düşük tezgah üstü ticaret hacminin sebebi piyasa belirsizlikleridir. Bu nedenle, güncel Türkiye piyasasında daha kısa vadeli anlaşmalar yapılmaktadır. Bu konu hakkında YETA makalemizde daha detaylı bilgiye ulaşabilirsiniz.

 3. 2. Yeşil Tarife

Liberal elektrik piyasalarında, tarifeler serbest elektrik tüketicileri için tavan fiyatı sembolize eder. Elektrik üretim, iletim, dağıtım ve tedarik piyasalarını özelleştirmemiş enerji piyasalarında ise, tarifeler doğrudan elektrik fiyatını ifade eder. 

Türkiye gibi liberal elektrik piyasalarında, serbest tüketici piyasada en ucuz teklifi sunan tedarikçilerden biri ile anlaşabilir, bu nedenle serbest tüketiciler için elektrik tarifesi tavan fiyattır. Türkiye’de, ticarethane ve sanayi tüketicileri tarife fiyatının altında elektrik fiyatı veren tedarikçilerle anlaşırlar; ancak konut tarifesi elektrik maliyetinden daha ucuz olduğu için serbest tüketiciler görevli tedarik şirketleri ile anlaşarak tarife üzerinden anlaşma yaparlar.    

Türkiye’de Ticarethane ve Sanayi tüketicileri, herhangi bir elektrik tedarik şirketinden, ulusal elektrik tarifesinden daha uygun fiyata elektrik sözleşmesi yapıp, IREC yenilenebilir enerji sertifikası satın alarak, yeşil tarifeden daha uygun fiyata yenilenebilir enerji tedariği gerçekleştirebilmektedir.

Türkiye’de Konut tüketicileri, serbest piyasada konut tarifesinden daha uygun elektrik satış teklifi bulamadığı için yenilenebilir elektrik tedariği yapabilmek için Yeşil Tarife ile görevli elektrik tedarik şirketlerinden destek alabilirler. Görevli tedarik şirketleri, portföylerinde bulunan yeşil tarife kullanan tüketicilere kullandıkları elektriğin hangi enerji kaynaklarından geldiğini yenilenebilir enerji sertifikaları ile kanıtlarlar [7].

Kaynakça